دانشگاه شهید بهشتی

موضوع اصلی مصاحبه حضور حضرت‌عالی در نودمین مجمع عمومی و بیست و هفتمین کنگره کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ است؛ به عنوان مدخلی برای ورود به بحث، شما به عنوان ″رئیس هیئت اجرایی کمیته ملی سدهای بزرگ ایران″ در مجمع عمومی و کنگره شرکت کرده‌اید. ابتدا درمورد کمیته، وظایف و کار ویژه‌های آن، برخی اقدامات انجام شده و افق‌های پیش‌روی آن صحبت کنید.

کمیته ملی سدهای بزرگ ایران به‌عنوان یک عضو فعال کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ (ICOLD) در سال 1347 با هدف ارتقاء، ترويج و نشر دانش سدسازی در زمينه‌های طراحی، ساخت، بهره‌برداری، تعمير و نگهداری از سدهای بزرگ تأسيس يافت. تشكيلات اين كميته شامل شوراي‌عالي به ریاست وزیر محترم نیرو، هيئت اجرائي (7 نفر) و 23 كميته‌ی تخصصي است. درحال حاضر، این کمیته دارای 3632 عضو فردي (حقيقي) و 78 عضو موسساتي (حقوقي) است. از دیگر اقدامات صورت گرفته در این کمیته، تألیف و انتشار 117 کتاب فني - تخصصي در زمینه سدهای بزرگ توسط اعضای کمیته‌های تخصصی می‌باشد. این کمیته با مشارکت در تدوین 56 کتاب علمی، حضوري فعال و مستمر در کنگره‌های جهانی از طریق ارائه مقالات علمی داشته است. مجموعه فعاليت‌هاي انجام شده در اين زمينه منجر به ارائه 691 مقاله در اجلاس‌ها و كنگره‌‌هاي سال‌هاي مختلف شده است. همچنين دو رویداد کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ در سال‌های 1355 و 1385 نیز در ایران برگزار شد که با استقبال بسیار عالی شرکت‌کنندگان مواجه شد. گرایش مثبت بوجود آمده پس از برگزاری موفق این رویدادها بویژه اجلاس هفتاد ‌و سوم در سال 1384 به میزبانی کشورمان، اعتبار علمی خاصی به کمیته ملی سدهای بزرگ ایران در میان کشورهای عضو بخشيده است. در این راستا کشور ایران برای سومین بار در سال (1405) 2026 میزبان این رویداد مهم خواهد بود. این مهم در هشتاد و نهمین مجمع عمومی کمیسیون در سال 2021 به تصویب اکثریت اعضاء رسیده است که در شهر شیراز در تاریخ اردیبهشت سال 1405 (می 2026) برگزار خواهد شد. مقدمات اولیه کار از جمله هماهنگی با هتل محل برگزاری اجلاس صورت گرفته است و تا کنون اقداماتی به شرح زیر انجام شده است:

• موافقت وزیر و معاون وقت وزارت نیرو برای میزبانی اجلاس کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ؛
• هماهنگی اولیه با مقامات محلی استان فارس؛
• اخذ مصوبه مجمع عمومی کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ (ICOLD) برای میزبانی اجلاس و مجمع عمومی سال ۱۴۰۵ در شیراز؛
• ارایه فیلم ویدیویی از توانمندی‌ها، قابلیت‌ها و جذابیت‌های کشور ایران و شهر شیراز در هشتاد و نهمین جلسه مجمع عمومی ICOLD در آبان 1400؛
• تهیه چک لیست اقداماتی که باید برای اجرای کار انجام گیرد (به تفکیک)؛
• تهیه و توزیع بولتن اولیه.

 اگر ممکن است در مورد مجمع عمومی و کنگره‌ی سدهای بزرگ و تاریخچه‌ی آن و به طور کلی علت وجود آن نکاتی را برای ما بفرمایید.

کمیسیون بين‌المللي سدهای بزرگ (ICOLD)، یک سازمان بین‌المللی غیردولتی (NGO) است که به منظور ارتقاء دانش و تبادل تجربیات کارشناسان در سراسر جهان در زمینه مهندسی سدسازی، در سال 1307 (1928 میلادی) در پاریس تاسیس شد. در حال حاضر این کمیسیون شامل 104 کشور عضو می‌باشد که جمهوری اسلامی ایران از سال 1374 تا کنون با دبیرخانه فعال آن همکاری مستمر و تنگاگی در زمینه سدهای بزرگ دارد. هم‌اکنون کمیسیون بین‌المللی، دارای 28 کمیته فنی تخصصی است که اعضاء آن را نمایندگان منتخب کشورها تشکیل می‌دهند. شایان ذکر است جمهوری اسلامی ایران در 27 کمیته دارای کرسی نمایندگی است.

این کمیسیون در راستای ارتقای دانش سدسازی نسبت به چاپ و انتشار بیش از 170 بولتن از طریق ایجاد کمیته‌های تخصصی 28 گانه خود اقدام نموده است. سدها با رعایت کامل مسائل ایمنی ساخته شوند؛ ازنظر اقتصادی توجیه‌پذیر باشند و همچنین فاقد اثرات منفی محیط‌زیستي اهداف عمده این کمیسیون جهانی بر اساس اساسنامه مصوب هستند.

اين كميسيون همچنين فعاليت خود را نيز به ایجاد زمینه توسعه در امر طراحی، ساخت و نگهداری از سدهای بزرگ و سازه‌های جنبی آن‌ها از طریق جمع‌آوری اطلاعات مربوطه و بررسی سوال‌های فنی و انتشار آن، معطوف ساخته است.

در اين راستا، كميسيون بين‌المللي سدهاي بزرگ اقدام به برپايي مجمع عمومي ساليانه و هر سه سال يكبار در قالب كنگره مي‌نمايد. اولین نشست سالیانه ICOLD در سال 1308 (1929 میلادی) در شهر پاریس، کشور فرانسه و اولین کنگره در سال 1312 (1933 میلادی) در شهر استکهلم، کشور سوئد برگزار شد. هدف از برگزاري اين جلسات تبادل نظر و بررسي آخرين دستاوردهاي حاصله در زمينه صنعت سدسازي در كشورهاي عضو و ساير كشورهاي صاحب اين صنعت و طرح چالش‌ها و نحوه رویارویی با آن‌ها مي‌باشد. نشست اخير اين كميسيون تحت عنوان نودمین مجمع عمومی و بیست و هفتمین کنگره کمیسیون بين‌المللي سدهای بزرگ (ICOLD) که از 6 تا 13 خردادماه 1401 در شهر مارسی کشور فرانسه برگزار شد، نمایندگانی از کشورمان نیز در قالب هيئت ايراني به ریاست اینجانب (نایب رئیس كميسيون بين‌المللي سدهاي بزرگ و رئيس هيئت اجرائي كميته ملي سدهاي بزرگ ايران) در این نشست مهم شرکت نمودند.

حاصل کار کمیسیون بين‌المللي سدهای بزرگ در طول سال معمولاً ارائه حدود 3 تا 4 کتاب ارزنده است، بطوری‌که تاکنون بیش از 170 کتاب انتشار یافته است و این کتاب‌ها، یکی از مراجع معتبر علمی فنی سدسازی برای مراجعه کارشناسان جهان بشمار می‌روند. این کمیسیون دارای هیئت رئیسه‌ای مرکب از یک رئیس، یک دبیرکل از کشور فرانسه، 5 نايب رئیس از پنج قاره جهان است که در مقاطع زمانی 2001-1998 و 2022-2018 سمت نیابت ریاست آسیایی این کمیسیون بين‌المللي و همچنین ریاست کشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه (وابسته به کمیسیون بين‌المللي سدهای بزرگ) بر عهده ایران قرار داشته است.

علت اصلی شرکت ایران در مجمع عمومی و کنگره چه بوده است؟ به نظر شما حضور در این رویداد چه دستاوردهایی برای ما خواهد داشت؟ و ارزیابی شما از سطح کیفی مجمع عمومی و کنگره چیست؟

همانطور که اشاره گردید، کمیته ملی سدهای بزرگ ایران در رویدادهای سال‌های گذشته کمیسیون حضوری فعال داشته است و براي نودمین مجمع عمومی و بیست‌وهفتمین کنگره و سمپوزيوم بين‌المللي که در شهر مارسی کشور فرانسه در تاریخ، 13-6  خرداد 1401 (27 می الي 3 ژوئن 2022) برگزار شد،  مقاله‌هایی از آخرين دستاوردها و نوآوري‌هاي صنعت سدسازي كشور ارائه شد. نظر به مطرح شدن برخي از مباحث مهم نظير سدهای با مصالح سیمانی، بررسی وکاربرد مصالح، فن‌آوری‌ها و راه‌حل‌های پیشرفته در مهندسی سد؛ ارتقاء سیستم‌های نظارت و رفتارسنجی سدها برای اطمینان از ایمنی و امنیت سد؛ تاثیر عدم قطعیت‌ها و تصمیم‌سازی بر پایه ریسک‌ها در طراحی، ساخت و بهره‌برداری سد؛ متعادل‌سازی جنبه‌های فنی، اجتماعی - اقتصادی و زیست‌محیطی مهندسی سد؛ پیشرفت‌ها در تحلیل و طراحی مخازن محافظ در مقابل سیل (حوضچه‌های تاخیردهنده سیل)، بندها و سدها، و سدهای پسماند؛ پیشرفت‌های اخیر و برنامه‌های کاربردی مدرن در مدیریت مخزن و حوضه آبریز؛ ملاحظات طراحی و بهره‌برداری در ارتباط با تغییرات جهانی آب و هوا، خشکسالی‌های منطقه‌ای و دیگر رویدادهای حدی (شدید)؛ ارزیابی سدهای باعمر بالا (کهولت سدها) با درنظر گرفتن عمر باقی‌مانده بهره‌برداری و جمع‌آوری آنها، تجهیزات مکانیکی برق‌آبی (هیدروالکترومکانیکال) سدها و ساير موارد مرتبط با صنعت سدسازي ضروري است تا نمايندگان كميته‌هاي تخصصي، مديران و متخصصين كشورمان در اين رويداد بزرگ علمي شركت فعال داشته باشند. با توجه به مسئوليت اینجانب بعنوان رئيس هيئت اجرائي كميته ملي سدهاي بزرگ ايران، نایب رئیس کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ و رئیس گروه آسیا اقیانوسیه (APG)كه در عين حال عضو كميته‌های بازرسي فني سدها، سد با مصالح سيماني و كميته ظرفيت سازي و سدها (نيروي انساني) می‌باشم، که ضرورت حضور موثر در این مجمع عمومي وجود داشته است. با توجه به سابقه حدود یکصد سال از فعالیت‌های کمیسیون بین‌المللی، کیفیت جلسه‌ها به‌خصوص جلسه‌های کمیته‌های تخصصی، سمپوزیوم، مجمع عمومی و کنگره از سطح بسیار بالایی برخوردار بوده و نظم و ترتیب خاصی در روند اجرای کار به لحاظ زمان‌بندی و رعایت اصول تدوین شده حاکم است. 

دستاوردها:

• توزیع بولتن اولیه نود و چهارمین اجلاس اجرایی کمیسیون بین‌المللی در سال 1405 (2026) در شهر شیراز در مجمع عمومی؛
• حضور فعال در کمیته‌های تخصصی؛
• پذیرش 10 مقاله علمی در سمپوزیوم؛
• ارائه دو مقاله در بیست و هفتمین کنگره توسط اینجانب؛
• نایب رئیس سوال 106 کنگره؛
• اعطاء لوح نایب رئیس افتخاری کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ به اینجانب؛
• ارائه گزارش عملکرد سه ساله گروه آسیا- اقیانوسیه (APG) توسط اینجانب در مجمع عمومی؛
• برگزاری موفقیت‌آمیز جلسه باشگاه آسیا – اقیانوسیه با حضور اعضا و به ریاست کشور ایران در تاریخ ‌شنبه هفتم خرداد 1401 ( 28 می 2022) و کارگاه تخصصی:
• "Construction of Concrete Dams on Weak Foundations"
• ارائه سخنرانی در مورد سدهای با مصالح سیمانی توسط اینجانب در جلسه کمیته تخصصی سدها با مصالح سیمانی؛
• مشارکت متخصصان و نمایندگان ایران در تهیه بولتن‌های کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ به نام‌های:

• “Tailings Dam Safety”
• (کمیته L، سدهاي پسماند)
• “Cemented Material Dams: Design and Practice Cemented Soil Dams”
• (کمیته P، سد با مصالح سیمانی)
• “Levees around the World: Characteristics, Risks and Governance”
• (کمیته LE، سدها و بندهای کوتاه)
• برنامه‌ریزی صورت‌گرفته برای حضور فعال در کمیته‌های تخصصی با توجه به چهارده نفر شرکت‌کننده از کشور ایران؛
• احراز رتبه سوم جایزه نوآوری توسط شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس؛
• حضور فعال شرکت‌های ایرانی از جمله سدافزار و فراب در نمایشگاه تخصصی.

​​​​​​​
 چنان‌‌چه در مجمع عمومی و کنگره سخنرانی، ارائه یا مقاله‌ای از جانب شما و اعضای همراه وجود داشته و شما مایل به اشاره به آن‌ها هستید بفرمایید.

در سمپوزیوم با موضوع: "آب‌های مشترک: اهداف چندگانه از مخازن و نوآوری‌ها"، تعداد ده مقاله از سوی کارشناسان و متخصصان ایرانی در زمینه‌های مسائل چندمنظوره منطقه‌ای و آب؛ مدیریت و سرمایه‌گذاری؛ راهکارهای نوآورانه در زمینه کاربرد مخازن و همچنین بهره‌برداری از امکانات چند منظوره ارائه و پذیرفته شد

در بیست و هفتمین کنگره کمیسیون بین‌المللی، اینجانب دو  مقاله مرتبط با سوال 104 (نوآوری در طراحی و عملکرد سدهای بتنی)، به صورت شفاهی ارائه نمودم. 

سوالات کنگره به‌شرح ذیل بودند:

104- نوآوری در طراحی و عملکرد سدهای بتنی

105- وقایع طبیعی و حوادث مربوط به سد

106- بازرسی، ابزار دقیق، نظارت، و جمع‌آوری و پردازش داده‌ها

107- سدها و تغییرات اقلیمی

همچنین اینجانب نایب رئیس سوال 106 بودم.

 ارزیابی شما از وضعیت کشور ایران به لحاظ بهره‌وری از جدیدترین تکنولوژی‌های حال حاضر در حوزه‌ی سد چیست؟ چنان‌چه در دوره‌ی مسئولیت خود در کمیته‌ی سدهای بزرگ دستاوردی داشته یا به طور کلی مایل به اشاره به برخی نکات هستید، بفرمایید.

سدسازی در ایران از سال‌های پایانی دهه 20 آغاز شد و تاکنون 172 سد بزرگ ملی به بهره‌برداری رسیده و درحال حاضر تعدادی نیز در دست مطالعه و اجرا می‌باشد. در دوره‌ای روند سدسازی در کشور بسیار کند بود اما پس از گذران آن، روند سدسازی در کشور روبه افزایش گذاشت. سدها برای اهداف مختلفی از جمله ذخیره و تامین آب، تولید برق، اهداف تفریحی و کنترل سیلاب ساخته می‌شوند و در طول تاریخ یکی از نمادهای توسعه جوامع بوده است که برخی تنها با هدف کنترل سیلاب ساخته شده‌اند. حتی سدهایی که با اهدافی غیر از کنترل سیلاب ساخته  می‌شوند، می‌توانند در مدیریت سیلاب با دوره بازگشت‌های کوچک هم مفید باشند. در سال‌های اخیر دولت خود را موظف به تکمیل طرح‌های گذشته دانسته و برنامه‌ریزی براین منوال بوده که سدهای مذکور را به مدار بهره‌برداری برساند.

دراین بین با بررسی عملکرد ایران در حوزه ساخت سد می‌توان به این موضوع اشاره کرد که در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی، سدسازی در ایران، توسط کشورهای مختلف متولی و مشاور صورت می‌گرفت اما اکنون شرکت‌های ایرانی زیادی برای ساخت سد آماده هستند. اکنون دیگر خبری از کشورهای خارجی در ایران در این حوزه نیست، چرا که توانسته‌ایم در این بخش عملاً به خودکفایی علمی در طراحی، اجرا و بهره‌برداری صحیح و دقیق از سدها برسیم. صنعت آب جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن رتبه نخست در کیفیت طراحی و اجرای طرح های سدسازی در منطقه و قرار گرفتن در ردیف تولیدکننده‌های درجه یک دانش سد‌سازی در جهان، بر قله های افتخار و خودکفایی ایستاده است.

در مدت مسئولیت اینجانب، بیش از یکصد و پانزده کتاب، کارگاه‌ها در زمینه‌های مختلف صنعت سدسازی، کنفرانس‌ها و سمپوزیوم‌ها به‌خصوص اجلاس اجرایی و مجمع عمومی کمیسیون بین‌المللی سدهای بزگ در سال 1384 انجام شده است.  

​​​​​​​
​​​​​​​