یادداشت دکتر متکی به‌مناسبت «روز ملّی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی»

دکتر زهیر متکی، استادیار گروه معماری منظر و بازسازی دانشگاه شهید بهشتی، یادداشتی به مناسبت «روز ملّی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی» منتشر کرده که در ادامه می‌خوانید:

چهارشنبه اول دیماه 1400 در تهران سانحه‌ای تلخ روی داد. یک کامیون بانکر سیمان از شمال اتوبان ستاری که ظاهرا سیستم ترمز آن دچار مشکل می‌شود با برخورد به بیش از ده ماشین از باند شمال به جنوب وارد باند جنوب به شمال می‌شود و با له کردن یک خودرو راننده آن را به کام مرگ می‌فرستدد. این حادثه بیش از هشت مصدوم و یک نفر کشته داشته است. پیامد این سانحه، اتوبان ستاری که از مسیرهای مهم شمال به جنوب تهران است برای مدت قابل توجهی بند می‌آید. چند روز پیش از این نیز بارندگی‌ها باعث ترافیک‌های سنگین و چندین ساعته‌ای در کلانشهر تهران گردید. سوانح و عواقب آنها جان و مال و زمان و سرنوشت بسیاری از شهروندان را تهدید می‌کنند. امروزه این شعار در بسیاری از کشورها و نهادهای بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است که این مخاطرات طبیعی نیستند که بلایا را سبب می‌شوند بلکه این نحوه مواجهه ما و شیوه زیست ما و برخورد ما با طبیعت است که زمینه‌ساز این بلایا می‌شود.

پنجم دیماه یادآور یکی از بزرگترین سوانح در سکونتگاه‌های انسانی کشور یعنی شهر بم با بیش از سی هزار کشته و یکی از پیچیده‌ترین پروژه‌های بازسازی و بازتوانی پس از سانحه است که هنوز شهر بم و استان کرمان دست به گریبان پیامدهای آن است. دور از ذهن نیست که شهرهای ما در برابر سوانح بسیار آسیب‌پذیر هستند و این آسیب‌پذیری، وجدان کافی در مردم و مسئولین برای آمادگی، مقابله و پاسخ در برابر سوانح احتمالی ایجاد ننموده است. این روز به ابتکار شورایعالی انقلاب فرهنگی، " روز ملّی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی" نامیده شده است و هدف از یادآوری و بزرگداشت آن جلب نظر و توجه عمومی به مخاطرات ناشی از وقوع پدیده‌های طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان، خشکسالی و شناسایی عوامل پیشگیری و کاهش خسارات ناشی از آن خصوصاً تلفات جانی و گسترش فرهنگ ایمنی در جامعه بوده است.

در طی یک دهه گذشته البته اقدامات خوبی در زمینه مدیریت سانحه و تلاش در جهت کاهش خطرپذیری در شهرها صورت گرفته است. مانورهای متعدد در مدارس و محلات، سوله‌های مدیریت بحران در مناطق و احیانا شبکه‌های اطلاع‌رسانی و پشتیبانی اثر بلایا که در شهرداری و استانداری‌ها تاسیس شده‌اند. با این وجود باید پذیرفت که شهرهای ما از منظر آمادگی فاصله بسیار زیادی با سطح مطلوب و مقدور برای مواجهه با سوانح دارند. نظام حرکت و دسترسی و کاربری اراضی شهری کمتر از این منظر سنجیده شده و برنامه‌های کاهش خطرپذیری در طرح‌های تفصیلی شهرها دیده نشده است. شاهد این موضوع را می‌توان در زلزله 1396 ملارد در تهران دید که شهر تقریبا از نظر کارکردی دچار بحران جدی شد.

نظام توسعه کمی و کیفی شهر، ساخت و ساز، تاسیس و نگهداری زیرساختهای آب و برق و گاز و طرحهای عمران شهری باید با عنایت جدی به کاهش خطرپذیری شهر تدوین شود و این موضوع در آغاز کار دولت جدید و شهرداری کلانشهر تهران از مهمترین موضوعات پیش روست. گروه سوانح و بازسازی در دانشکده معماری و شهرسازی با تجربه‌ای انباشته که پس از زلزله بم در دانشکده معماری و شهرسازی شهیدبهشتی تاسیس گردید، آماده همه گونه همکاری با نهادهای مسئول و برنامه ریز در حوزه کاهش خطرپذیری و آسیب‌پذیری شهری و افزایش تاب‌آوری است. امید آن می‌رود که شهرهای ما امن‌تر و مقاوم‌تر در برابر سوانح هم از جنبه نرم‌افزاری (مدیریتی و آگاهی بخشی) و هم از جنبه سخت‌افزاری (کالبدی ) با مشارکت شهروندان بهسازی و بازآفرینی شود.

​​​​​​​