جادۀ یا مجموعۀ جاده‌های ابریشم اصطلاحی است که در سده‌های اخیر بر شاهراه‌های تجاری شرقی ـ غربی و شمالی ـ جنوبی دنیای کهن نهاده شد. در این جاده‌ها کالاها در میان کشورهای شرق و غرب ایران مبادله می‌شد و مهمترین بخش‌های این جاده از جاده‌های خشکی و راه‌های آبی ایران می‌گذشت. به دلیل آنکه کالاهای مهم مبادلاتی مانند ابریشم، فلفل، ادویه، سنگ‌های قیمتی و... در این جاده‌ها مبادله می‌شدند، در سده‌های اخیر این راه‌های جهانی را به این گونه نام‌ها و متأثر از کالاها نامیدند، اما نکته مهم آن است که این جاده‌ها بستر تعاملات و تأثیرگذاری و اثرپذیری افکار، اندیشه‌ها، علوم و دانشمندان بوده‌است. در واقع جاده‌های کهن فقط کالاهای تجاری را مبادله نمی‌کردند، این جاده‌ها بستر بسیاری از تحولات اجتماعی، و فرهنگی مانند نحله‌ها، ادیان و مذاهب، ایدئولوژی‌ها، اندیشه‌ها، زبان‌ها، آداب و رسوم و اثرات دو یا چندجانبۀ ملت‌ها بوده‌اند. این جاده‌ها، مسیرهایی برای مبادلۀ فرهنگ و تمدن بودند كه علاوه بر تولیدات صنعتی و شهری، کشاورزی و دامی، مواد گوناگون فرهنگی و هنری هم در آنها عرضه و مبادله می‌شد. اشیائی که توسط اقوام گوناگون در این مسیر ساخته می‌شد، با الگوهای فرهنگی به دیگر سرزمین‌ها عرضه می‌شد.
در جاده‌های بزرگ ابریشم، ملت‌ها شیوه‌های زندگی شهری، مولفه‌های فرهنگی و نمادها و آثار تمدنی و معماری را از شرق آسیا تا آسیای مرکزی، ایران، قفقاز، غرب و جنوب آسیا و اروپا به یکدیگر عرضه می‌کردند و همۀ جوامع و سرزمین‌های کنار این جاده در مبادله و اشاعۀ مولفه‌های فرهنگی نقش داشتند. همۀ دستاوردهای بشری از این جاده در برقراری ارتباط میان جوامع و سرزمین‌ها تأثیر پذیرفته‌اند: علوم، اندیشه‌ها و مکاتب فکری، ادیان، نظام‌های اداری، هنرها، زبان‌ها، ادبیات و شعر در مسیر همین جاده‌ها تکامل و شکوفایی یافته‌اند. بسیاری از لشکرکشی‌ها در مسیر این جاده‌ها روی داده است و بسیاری از مهاجرت‌های بزرگ از همین مسیرها انجام شده است؛ اصولاً سیر شرقی ـ غربی تمدن در گذشته در همین جاده‌ها انجام شده است. ایران مرکز مهم و نقطۀ تلاقی‌دهندۀ این جاده‌ها و در نتیجه فرهنگ‌ها و تمدن‌ها به یکدیگر بوده است. نقش ایران به عنوان نقش محوری این جاده بسیار شایان توجه است و همۀ مراکز پژوهشی در کشورهای گوناگون بر این نکته اتفاق نظر دارند.
مرکز پژوهشی جاده ابریشم، با همکاری کمیسیون ملی یونسکو و مرکز آموزش‌ها و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت امور خارجه و دیگر سازمان‌های ملی و بین‌المللی برآن است تا به عنوان نخستین مرکز پژوهشی دانشگاهی در این زمینه، پژوهش‌های بنیادی تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریت گردشگری حوزۀ جادۀ ابریشم را سامان دهد و خواهد کوشید تا نقش ایران را در تعاملات و روابط فرهنگی و تمدنی و میراث مشترک جهانی نشان داده و زمینه‌ساز تعاملات فرهنگی و اجتماعی در عرصۀ بین‌المللی باشد.